ભારતમાં રાસાયણિક ખાતરો અને જંતુનાશકોના વધુ પડતા ઉપયોગથી જમીન અને પર્યાવરણને થતા નુકસાનને અટકાવવા માટે, ભારત સરકારે પરંપરાગત કૃષિ વિકાસ યોજના (PKVY) ૨૦૧૫માં શરૂ કરી હતી. આ યોજનાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય દેશમાં ક્લસ્ટર આધારિત ઓર્ગેનિક ખેતીને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે, જેથી જમીનની ગુણવત્તા સુધારી શકાય, ખેડૂતોની આવક વધારી શકાય અને ગ્રાહકોને રસાયણમુક્ત ખાદ્ય પદાર્થો મળી રહે.
૨૦૨૫માં, આ યોજના વધુ અસરકારક રીતે અમલમાં મૂકવામાં આવી રહી છે, જેમાં ખેડૂતોને સીધા લાભો અને ટેકનિકલ સહાય પૂરી પાડવામાં આવે છે.
Table of Contents
PKVY યોજનાના મુખ્ય ઉદ્દેશ્યો
- જમીનનું સ્વાસ્થ્ય સુધારવું: રાસાયણિક ખાતરોને બદલે ઓર્ગેનિક અને કુદરતી ખાતરોના ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપવું.
- ખેડૂતોની આવક વધારવી: ઓર્ગેનિક ઉત્પાદનોનું મૂલ્યવર્ધન કરીને અને બજાર સાથે સીધા જોડાણ સ્થાપીને ખેડૂતોને વધુ આવક મેળવવામાં મદદ કરવી.
- પર્યાવરણનું રક્ષણ: કૃષિમાં રસાયણોનો ઉપયોગ ઘટાડીને પાણી, જમીન અને હવાને પ્રદૂષિત થતા અટકાવવા.
- ગ્રાહકોને લાભ: ગ્રાહકોને સ્વસ્થ અને પોષક તત્વોથી ભરપૂર ઓર્ગેનિક ઉત્પાદનો ઉપલબ્ધ કરાવવા.
- કિસાન સશક્તિકરણ: ખેડૂતોના જૂથો (ક્લસ્ટર) બનાવીને તેમને ઉત્પાદન, પ્રમાણપત્ર અને માર્કેટિંગનું સંચાલન કરવાની ક્ષમતા પૂરી પાડવી.
યોજનાની મુખ્ય વિશેષતાઓ અને પાત્રતા
૧. ક્લસ્ટર આધારિત અભિગમ:
- PKVY યોજના વ્યક્તિગત ખેડૂતોને બદલે ખેડૂતોના જૂથો (ક્લસ્ટર) પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.
- એક ક્લસ્ટરમાં ઓછામાં ઓછા ૨૦ હેક્ટર (લગભગ ૫૦ એકર) જમીન હોવી જોઈએ.
- દરેક ક્લસ્ટરમાં ઓછામાં ઓછા ૨૦ ખેડૂતો હોવા જરૂરી છે.
૨. નાણાકીય સહાય:
- યોજના હેઠળ, ખેડૂતોને ત્રણ વર્ષ માટે ₹ ૫૦,૦૦૦ પ્રતિ હેક્ટર ની સહાય પૂરી પાડવામાં આવે છે.
- આ સહાયનો ઉપયોગ ઓર્ગેનિક ખાતરો, જૈવિક કીટનાશકો, બિયારણ, વર્મીકમ્પોસ્ટ વગેરે ખરીદવા માટે થાય છે.
- આ નાણાકીય સહાય DBT (ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર) દ્વારા સીધા ખેડૂતોના ખાતામાં જમા થાય છે.
૩. પ્રમાણપત્ર (Certification):
- આ યોજનામાં ઓર્ગેનિક ઉત્પાદનો માટે “પાર્ટિસિપેટરી ગેરંટી સિસ્ટમ (PGS-India)” પ્રમાણપત્રને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે.
- PGS એ એક એવી પ્રક્રિયા છે જેમાં ખેડૂતોના જૂથો પોતે જ એકબીજાના ખેતરોનું નિરીક્ષણ કરે છે અને પ્રમાણપત્ર આપે છે, જેથી પ્રમાણપત્ર મેળવવાનો ખર્ચ અને પ્રક્રિયા સરળ બને છે.
૪. ભંડોળનું માળખું:
- યોજના માટે ભંડોળ કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારો વચ્ચે ૬૦:૪૦ ના ગુણોત્તરમાં વહેંચાય છે.
- ઉત્તર-પૂર્વ અને હિમાલયના રાજ્યો માટે આ ગુણોત્તર ૯૦:૧૦ છે, જ્યારે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો માટે ૧૦૦% ભંડોળ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા પૂરું પાડવામાં આવે છે.
આ પણ જુઓ: Solar Pump Subsidy Yojana: ખેડુતોને મળશે ૯૦% સુધી સહાય સોલાર પંપ પર.
૨૦૨૫માં અરજી પ્રક્રિયા
PKVY યોજના માટે અરજી પ્રક્રિયા મુખ્યત્વે રાજ્ય સરકારના કૃષિ વિભાગ દ્વારા સંચાલિત થાય છે. ખેડૂતો સીધી ઓનલાઈન અરજી કરી શકતા નથી, પરંતુ તેમને ક્લસ્ટરના માધ્યમથી જોડાવાનું હોય છે.
અરજી કરવાની પ્રક્રિયા:
- ક્લસ્ટરની રચના: સૌ પ્રથમ, ખેડૂતોના જૂથો (ક્લસ્ટર) બનાવવા જરૂરી છે. આ માટે, ખેડૂતોએ તેમના વિસ્તારના કૃષિ વિભાગ અથવા બ્લોક સ્તરના અધિકારીનો સંપર્ક કરવો જોઈએ.
- માહિતી અને માર્ગદર્શન: કૃષિ વિભાગના અધિકારીઓ અથવા લીડ રિસોર્સ પર્સન (LRP) દ્વારા ક્લસ્ટરના સભ્યોને યોજના, ઓર્ગેનિક ખેતીની પદ્ધતિઓ અને પ્રમાણપત્ર વિશે તાલીમ આપવામાં આવે છે.
- ઓનલાઈન રજીસ્ટ્રેશન: ક્લસ્ટરની રચના થયા બાદ, ઓર્ગેનિક ફાર્મિંગ સેલ દ્વારા સત્તાવાર પોર્ટલ pgsindia-ncof.gov.in પર રજીસ્ટ્રેશન કરવામાં આવે છે.
- દસ્તાવેજો: ક્લસ્ટરના સભ્યોએ આધાર કાર્ડ, પાસબુક, જમીનના દસ્તાવેજો (ખેડૂતનું નામ જમીન રેકોર્ડમાં હોવું જરૂરી છે) અને જાતિ પ્રમાણપત્ર જેવા જરૂરી દસ્તાવેજો તૈયાર રાખવાના રહેશે.
મહત્વપૂર્ણ તારીખો:
- હાલમાં, ૨૦૨૫ માટે નવી અરજીઓ માટે કોઈ ચોક્કસ તારીખો જાહેર કરવામાં આવી નથી.
- આ યોજના સતત ચાલતી રહે છે અને રાજ્ય સરકારો દ્વારા જરૂરિયાત મુજબ નવા ક્લસ્ટર માટે અરજીઓ મંગાવવામાં આવે છે.
- રસ ધરાવતા ખેડૂતોએ તેમના જિલ્લાના કૃષિ અધિકારી અથવા ગ્રામ પંચાયત કચેરીનો સંપર્ક કરીને નવી અરજીઓની માહિતી મેળવવી જોઈએ.
લાભ અને અપેક્ષિત પરિણામો
- આવકમાં વધારો: ઓર્ગેનિક ઉત્પાદનો બજારમાં વધુ ઊંચા ભાવે વેચાય છે, જેનાથી ખેડૂતોની આવકમાં વધારો થાય છે.
- ઘટાડેલો ખર્ચ: રાસાયણિક ખાતરો અને જંતુનાશકોનો ઉપયોગ ટાળવાથી ખેતીનો ખર્ચ નોંધપાત્ર રીતે ઘટે છે.
- નિકાસની તકો: ઓર્ગેનિક પ્રમાણપત્ર દ્વારા ખેડૂતો પોતાના ઉત્પાદનોને વિદેશી બજારોમાં નિકાસ કરી શકે છે.
- જમીનનું સ્વાસ્થ્ય: લાંબા ગાળે જમીનની ફળદ્રુપતા અને માળખું સુધરે છે.
PKVY ૨૦૨૫ એ ભારતને રસાયણમુક્ત કૃષિ ઉત્પાદન તરફ લઈ જવામાં એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે, જે ખેડૂતો અને ગ્રાહકો બંને માટે ફાયદાકારક છે. જો તમે ઓર્ગેનિક ખેતીમાં રસ ધરાવો છો, તો તમારા સ્થાનિક કૃષિ વિભાગનો સંપર્ક કરીને PKVY યોજનાનો લાભ મેળવી શકો છો.